Droogzetten en droogstand, het begin van de cyclus

Droogzetten is de voorbereiding op de droogstand. En een optimale droogstand is essentieel voor een succesvolle lactatie. Verkeerd droogzetten geeft problemen die voor een vervelende nasleep kunnen zorgen. Het blijft een secuur werk vanwege de mogelijke problemen met de uiergezondheid. Problemen met een hoog celgetal of uierontsteking in de eerste 50 lactatiedagen zijn voor ongeveer 70% te herleiden naar het droogzetten en de droogstand. Bij problemen in de eerste 100 lactatiedagen is dit nog steeds 50%. Met de juiste strategie bij het droogzetten kun je veel kosten en tijd besparen. En daarom noemen we het droogzetten het begin van de cyclus.

Er zijn grofweg drie manieren om koeien droog te zetten. Of ze verantwoord zijn of juist voor problemen zorgen hangt sterk van de koe en de situatie op het bedrijf. Het komt er feitelijk op neer dat de gekozen droogzetstrategie moet passen bij het bedrijf. Droogzetten bestaat uit twee hoofdonderdelen: het aanpassen van de voeding en het stoppen met melken. Ze horen onlosmakelijk bij elkaar: als je een koe wilt droogzetten moet je de voeding aanpassen zodat je minder hoeft te melken. Zowel het droogzetten als het aanpassen van de voeding kunnen ineens of geleidelijk worden doorgevoerd. Maar wat is nu de beste strategie?

1. Ineens stoppen met melken om te dwingen de productie te stoppen.
2. Geleidelijk aan stoppen met melken om de productie geleidelijk aan te dwingen te stoppen.
3. Aanpassen van de voeding om de productie geleidelijk aan te verlagen.

De droogstand is de periode waarin de uier tot rust kan komen en de koe kan herstellen van een eventuele uierontsteking en hoog celgetal. De droogstand is ook het moment om koeien met een te hoog celgetal te behandelen. Dit dient zorgvuldig te gebeuren: ongeveer de helft van het aantal mastitisgevallen komt uit de droogstand. De oorzaak ligt in het onvoldoende hygiënisch werken bij het droogzetten, onvoldoende herstel, verminderde weerstand door een te schrale conditie en een verkeerde voeding. Een belangrijke andere aanleiding is een hoge infectiedruk door te weinig hygiëne in de droogstand. Ook als er niets aan de hand lijkt te zijn, omdat je de signalen niet ziet, kan er toch al heel wat mis zijn.

Verloop van de werking van een droogzetter en de effectiviteit van een sealer gedurende de droogstand en de kans op infectie in de droogstand. De kans op infectie neemt met een droogzetter in eerste instantie sterk af maar neemt in verloop van tijd weer toe. Als de droogzetter is uitgewerkt breekt een kwetsbare periode aan. Een sealer blijft werkzaam over de gehele periode.

FHet dicht gaan van de spenen onder invloed van keratinevorming gedurende de droogstand bij twee verschillende producties op de dag voor droogzetten. Hoe lager de productie bij droog zetten hoe beter de tepelkanalen worden afgesloten (Bron: Dingwell et al. 2004).

Het gebruik van antibioticumhoudende droogzetters levert een flinke bijdrage aan het totale antibioticumverbruik in de melkveehouderij. Wil je dat verminderen, ga dan na of een antibioticum wel nodig is, want selectief inzetten van antibiotica kan de Dier Dag Dosering (Dagdosering per Dierjaar) flink verlagen. De vraag is wanneer dat verantwoord zou kunnen. Of anders gezegd, kunnen de omstandigheden zodanig worden verbeterd dat antibiotica niet meer nodig zijn? Uit een onderzoek bleek dat zonder antibiotica vaker uierontsteking voor komt. Maar de toename in de DDD/J is uiteindelijk zeer klein. Daarnaast bleek dat bedrijven die de transitie goed op orde hadden, helemaal niet meer mastitisgevallen hadden en dat bedrijven die al jaren selectief te werk gaan, nauwelijks of geen problemen hebben. Maar daar wordt voor een goede uiergezondheid meer gedaan dan alleen goed droogzetten. Daar wordt in paragraaf 5.5 dieper op in gegaan.

De dagdosering per dierjaar is een berekende waarde. De dagdosering per dierjaar geeft aan hoeveel dagdoseringen antibioticum per gemiddeld aanwezig dier op jaarbasis worden toegediend. Dit getal is berekend over het totaal aantal kg op het bedrijf. Bij een DDD/J van 5 gebruik je omgerekend per gemiddeld aanwezige koe 5 dagen antibioticum per jaar. Vanaf 2019 wordt voor de melkveesector met één waarde gewerkt.

De benchmarkwaarde is aanvaardbaar onder 6  DDD/J. Boven deze waarde zijn directe maatregelen nodig en moet het antibioticumgebruik snel worden terug gebracht. In 2018, 2017 en 2016 lag het gemiddelde antibioticagebruik in Nederland op 2,1 DDD/J per melkveebedrijf. Hoe zorg je voor een succesvolle droogstand met een laag antibioticagebruik?

• Zorg voor voldoende weerstand (passend rantsoen en adequate mineralenvoorziening).
• Zorg voor maximale hygiëne: in de ligboxen, strohok, tijdens het melken, enz.
• Bij gebruik van antibiotica de bijsluiter lezen en er naar handelen.
• Gebruik een droogzetter die is afgestemd op de mastitiskiemen op je bedrijf.
• Dip de spenen na het droogzetten voor extra bescherming.

Voor een goed herstel van de biologische functies is een droogstand van ca. 45 dagen voldoende. Als ideale lengte wordt onder de Nederlandse omstandigheden 50 tot 70 dagen aangehouden maar het varieert sterk. Uit praktijkonderzoek op Amerikaanse bedrijven is gebleken dat vaarzen in de 2e lactatie beter produceren bij een iets langere droogstand (60 dagen). Een (te) lange droogstand kan een te ruime conditie bij afkalven in de hand werken. Korter dan 6 weken of langer dan 8 weken verlaagt bij meerkalfs koeien de productie al snel met een paar procent. Waar exact het keerpunt ligt, is afhankelijk van de situatie op het individuele bedrijf en de mogelijkheden om tussentijds bij te sturen. Hoe langer de droogstand, hoe groter de kans op afvallen of vervetten. Onder normale omstandigheden is 6 weken voldoende. Omdat er zich toch vaak problemen voordoen rond de droogstand, met name als koeien eind lactatie teveel produceerden of een te ruime conditie hadden, kwam de vraag of en in hoeverre droogzetten noodzakelijk is.

Al vele jaren is onderzoek gedaan naar de optimale lengte van de droogstandsperiode en of droogzetten wel nodig is. In de praktijk leidt de transitie van droogstand naar lactatie tot allerlei transitiegerelateerde gezondheidsproblemen. De vraag is of die voorkomen kunnen worden met korter droogzetten of helemaal niet droogzetten. Blijven de melkproductie en de gehalten wel op niveau? En wat zijn de gevolgen op de langere termijn voor de duurzaamheid van de koeien? Biologisch gezien behoort een koe een periode geen melk te geven, maar praktisch gezien zou het erg handig zijn als het niet hoeft. Er zijn melkveehouders die bepaalde koeien, waarvan ze weten dat ze problemen tijdens en direct na de droogstand krijgen, doormelken zonder droog te zetten. Dat doen ze een of twee keer waarna de koe weer normaal wordt droog gezet. Verlies aan productie is de belangrijkste reden om toch droog te zetten, naast het feit dat de koe onvoldoende kan herstellen van problemen in de lactatieperiode.
Wageningen Universiteit deed onderzoek naar de voor- en nadelen van korter of helemaal niet droogzetten (Why dry?). Het doel van het project was om na te gaan of verkorten van de droogstand (van 60 dagen naar 30 dagen of 0 dagen), bijdraagt aan een betere diergezondheid en het vereenvoudigen van het transitie-management. Omdat de droogstand een periode van herstel is voor de melkcellen, de uiergezondheid en de pens, is de vraag wat het korter of het niet droogzetten, op termijn voor gevolgen heeft. Het onderzoek heeft de volgende inzichten opgeleverd:

• Als koeien niet worden droog gezet produceren ze 1.292 kg minder meetmelk in 52 weken (12% van 10.700). Dit is inclusief de kilogrammen melk die de koe produceert tijdens de periode waarin ze anders droog zou staan.
• In de volgende lactatie bedraagt het verschil 1.842 kg meetmelk (17%).
• In de lactaties daarna bedraagt het verschil nog 930 kg meetmelk (9%).
• Bij korter droogzetten verschuift de productie naar de 2e helft van de lactatie.
• Het langer de droogstand, hoe dieper de negatieve energiebalans na afkalven.
• Hoe langer de droogstand hoe meer schadelijke Nefa’s in het bloed voorkomen.
• De penspapillen zijn het grootst bij 30 dagen droogstand en het kleinst bij geen droogstand.

Vragen die nog beantwoord moeten worden

• Wat is de invloed van de aangepaste voeding op de biestkwaliteit en de kalvergezondheid?
• Hoe zal de uiergezondheid zich ontwikkelen?
• Hoe ontwikkelt de vruchtbaarheid van de koeien zich ?
• Wat zijn de gevolgen op de langere termijn voor de duurzaamheid van de koeien?
• Hoe ontwikkelt zich de pensfunctie rondom het kalven en op termijn?
• Wat zijn de uiteindelijke economische gevolgen?
• Ligt de oplossing in selectief droogzetten of moet de lengte van de droogstand afhangen van leeftijd, lactatienummer of type koe? En hoe is dit praktisch inpasbaar?

In een vervolgonderzoek werd geconcludeerd dat korte of geen droogstandsperiodes de energiebalans tijdens de volledige lactatieperiode verbeteren. Met de voeding kan vervetting bij geen of een korte droogstandperiode worden beperkt. Maar uit het onderzoek kwam naar voren dat de persistentie daarmee niet werd verbeterd. De betere vruchtbaarheid en de gedragsveranderingen rond afkalven zouden wijzen op een betere aanpassing aan een nieuwe lactatieperiode in geval van niet droog zetten. Een aangepaste lengte van de droogstand kan de kans op een diepe negatieve energiebalans verminderen en daarmee ook de metabole status van koeien verbeteren. Terwijl tegelijkertijd de melkderving tot een minimum beperkt blijft.

Schematisch verloop van de energiebalans bij 60 dagen, 30 dagen en 0 dagen droogstand. Hoe langer de droogstandsperiode, hoe dieper de negatieve energiebalans en hoe groter de kans op de daarbij behorende problemen. Bij een relatief korte of geen herstelperiode kunnen zich mogelijk op den duur weer andere problemen voordoen die we nu nog onvoldoende in beeld hebben (Bron: A. van Knegsel et al., 2012).

In de droogstand kunnen de melkcellen en de penswand zich herstellen. Voor een volledig herstel hebben ze minimaal 42 dagen nodig. Als dat niet mogelijk is zal de melkproductie na kalven vaak lager uitvallen.

In de droogstand voer je voor onderhoud en de dracht. De gedachte dat een te krappe of te ruime conditie gecorrigeerd moeten worden via de voeding is achterhaald. Sterker nog: het geeft meer kans op transitieproblemen. De kunst van het goed voeren is dat de conditie gedurende de droogstand gelijk blijft. Met het vorderen van de droogstand neemt de behoefte aan energie en eiwit weer wat toe vanwege de groei van het kalf terwijl de voeropname in de laatste weken juist daalt. Bij een te ruime conditie zelfs tot meer dan 30% en de daling zet ook eerder in. Een lage voeropname heeft tot gevolg dat de penscapaciteit afneemt, de energieopname afneemt en de koe geleidelijk in een negatieve energiebalans komt. Terwijl direct na het kalven de koe een grote hoeveelheid energie moet kunnen opnemen voor de snel stijgende productie. Omdat een koe, ten koste van zichzelf, voorrang geeft aan de melkproductie moet de energievoorziening optimaal zijn om problemen voor te blijven. In droogstand gaat het daarom om drie hoofdzaken:

• Beginnen met een juiste conditie;
• Behouden van de maximale penscapaciteit door een goede pensvulling en goed herkauwen;
• Zorg voor een continue goede pensvulling;
• Voorkomen van conditietoename of conditieverval.

KAV staat voor het Kation-Anion-Verschil in het droogstandsrantsoen, soms ook wel Kation-Anion-Balans (KAB) genoemd. Het geeft aan wat het verschil is tussen de positief geladen en de negatief geladen ionen in het rantsoen. Positief geladen zijn bijvoorbeeld kalium, natrium en calcium. Negatief geladen zijn bijvoorbeeld chloor en zwavel. Waarom is dat van belang? Teveel positief geladen ionen in het bloed voorkomt dat de koe snel calcium kan vrijmaken uit de botten, waar ca. 97% van het calcium is opgeslagen. Dat kan betekenen dat de koe na kalven een acuut tekort krijgt vanwege de grote vraag naar calcium door de sterk stijgende biest- en melkproductie met als gevolg melkziekte (ook wel kalfziekte genoemd). Melkziekte is dus niet het gevolg van een tekort aan calcium in het lichaam van de koe, maar wordt veroorzaakt door het niet snel genoeg kunnen vrijmaken van het calcium uit de botten. Ook vitamine D speelt een rol bij het vrijmaken van calcium. Met voldoende vitamine D is het opnamevermogen voor calcium uit de darmen beter. Door in de droogstand het KAV laag te houden wordt de koe in de droogstand gestimuleerd zelf het calcium uit de botten vrij te maken. Koeien in de droogstand vragen een negatief KAV (-50 tot -100). Een KAV lager dan -200 geeft kans op verzuring van de koe. In paragraaf 4.5. wordt verder op melkziekte ingegaan.

Smakelijk en structuurrijk rietzwenkgras van niet bemest land voor de droge koeien. Rietzwenkgras heeft een goede opbrengst en kan goed worden gehooid. Er zijn meer grasmengsels op de markt die structuur, kruiden en smakelijkheid combineren.

Bij pinken die te weinig ontwikkeld zijn en/of een te ruime conditie hebben komen meer doodgeboortes voor. Ook de mineralenvoorziening blijkt erg belangrijk te zijn om doodgeboorte te voorkomen. De combinatie van voeding en huisvesting kan veel problemen tijdens en na afkalven voorkomen en daarmee de uitval onder de vaarzen verminderen die in praktijk varieert van 1% tot wel 24%. Er liggen dus mogelijkheden voor verbetering.

De omstandigheden kunnen een blijvende invloed hebben op het kalf. Soms is de invloed nog generaties lang merkbaar zoals bij hittestress in de droogstand. Ook de voeding en de mineralenvoorziening kunnen een langdurige invloed hebben dus zorg voor een optimale droogstand. Het is niet alleen het begin van een nieuwe lactatie maar ook van een nieuw leven. In bovenstaande figuur is aangegeven op welke momenten die invloed zich kan laten gelden.

Een belangrijk deel van de klauwproblemen komen voort uit de transitieperiode. Dit komt door energietekorten en slepende melkziekte, structuurtekort, pensverzuring en mineralentekort. De problemen slepen zich vaak voort tot ver in de lactatie. Tegen die tijd zijn er ook andere problemen bijgekomen zoals infecties en beschadigingen. De droogstand biedt goede kansen om de zaak weer gezond te krijgen. Klauwproblemen kunnen worden behandeld en de klauwen krijgen rust om te herstellen. Dat herstel gebeurt met name door het ontbreken van de melkproductie en het “rustige”, structuurrijke rantsoen met relatief weinig gemakkelijk verteerbare koolhydraten. Er ontwikkelt zich een andere pensflora waardoor minder vluchtige vetzuren worden opgenomen. Dat kan tegelijkertijd een probleem veroorzaken na kalven als de koe zich te weinig heeft kunnen instellen op een energierijk glucogeen rantsoen. Dat vergroot de kans op pensverzuring omdat vluchtige vetzuren minder snel opgenomen kunnen worden. De pensflora wordt hierdoor beschadigd en pensbacteriën sterven. Dat heeft een negatieve invloed op de haarvaten in de klauwen, waardoor klauwproblemen kunnen ontstaan. Daarom ontstaat bij een snelle rantsoenwisseling klauwbevangenheid. Daarnaast verslappen de pezen rondom kalven waardoor de klauw een andere drukverdeling krijgt. Als ze geen goede klauwstand hebben voor het droog zetten, neemt de kans op problemen toe. Koeien moeten in de droogstand al worden voorbereid zodat de overgang geleidelijk verloopt en penspapillen voldoende vluchtige vetzuren op kunnen nemen. Uit onderzoek blijkt dat ook het ligcomfort of het gebrek hieraan bepalend is voor de klauwgezondheid in de lactatie. Besteed aandacht aan de huisvesting van de droogstaande dieren. Al met al is ook voor de klauwgezondheid, de droogstand de allesbepalende start. Met strategisch bekappen: bij droogzetten en na ca. 100 dagen in lactatie kun je problemen voorblijven.

Het moment van droog zetten is bij uitstek het moment om de klauwen na te kijken en eventueel te behandelen. De droogstand is een periode voor mogelijk herstel.

Het belang van een comfortabele en hygiënische huisvesting voor de droge koeien wordt in de praktijk vaak onderschat. Het feit dat de droogstaande koeien niet productief zijn, betekent niet dat de huisvesting niet zo nauw komt. Vaak komen koeien met een te hoog celgetal uit de droogstand of de klauwen zijn onvoldoende hersteld omdat ze te weinig comfortabel kunnen liggen en dus teveel staan, de conditie is te ruim omdat het rantsoen niet is afgestemd op de droogstand en omdat ze te weinig beweging krijgen. Op veel bedrijven hebben de koeien geen uitloop naar buiten, en ook geen groot strohok als alternatief. Gelukkig wordt dat wel minder. Voor de voorbereiding op het kalven en de volgende lactatie zijn deze zaken in de droogstand juist erg belangrijk.

Een uitloop naar buiten heeft veel voordelen. Het zorgt voor een vlot verlopende geboorte en een goede conditiebeheersing. Het draagt ook bij aan de vruchtbaarheid en indirect aan de levensduur. Het kan heel eenvoudig en hoeft geen mooi grasland te zijn. Zand kan al voldoende zijn. Bij aanleg kan drainage of een overkapping helpen de uitloop droog te houden.

Hygiëne, rust, ruimte en comfort zijn, naast een goed droogstandsrantsoen, de belangrijke elementen voor een probleemloze droogstand en een probleemloze start van de volgende lactatie. Daarvoor zijn meerdere mogelijkheden, vaak binnen de bestaande situatie te creëren. Koeien die een optimale droogstand hebben gehad worden op voorsprong gezet ten opzichte van koeien die dat niet hebben gehad.

In paragraaf 1.3 zijn de basisprincipes van het management en de PDCA-aanpak besproken. In dit hoofdstuk gaan we meer concreet in op het management voor een goede droogstand. Dat is er vooral op gericht de resultaten goed te evalueren en het vervolgens waar nodig aan te passen.

De eerste stap is het stellen van een doel. Het doel van de droogstand is dat een koe geheel hersteld, in een juiste conditie en met een laag celgetal uit de droogstand komt zodat ze makkelijk afkalft en opstart. Het gaat dan vaak om meerdere aandachtspunten zoals de voeding, de hygiëne en het conditieverloop en dus ook meerdere soorten maatregelen. Er zijn dus ook meerdere kengetallen die een beeld geven van het verloop en de kwaliteit van de droogstand. Ter illustratie is, volgens de blauwdruk uit paragraaf 1.4,  in tabel 4.1.3. een voorbeeld gegeven van het hoofddoel en de bijbehorende kengetallen en controlepunten. Voor de optimalisatie van de droogstand is een termijn van een jaar realistisch en daarom zijn de streefwaarden na een jaar weergegeven. Raadpleeg de aandachtspunten bij de managementcyclus in paragraaf 1.4 nog eens.

De volgende stap is maatregelen bedenken en uitvoeren. In tabel 4.1.3 is een aantal maatregelen opgenomen met daarbij een aantal controle punten. Kijk altijd goed naar de oorzaak van de problemen volgens het KBL-principe zodat geen onnodige of verkeerde maatregelen worden genomen of juist maatregelen over het hoofd worden gezien. Afhankelijk van de situatie zijn meer maatregelen nodig. Als je de gewenste maatregelen structureert in een werkplan, dan blijft het overzichtelijk. Probeer de maatregelen in elk geval zoveel mogelijk in te passen in de bestaande werkroutines zodat de extra tijd beperkt blijft. Werk zonodig met protocollen (als er meerdere personen het werk doen) zoals een droogzetprotocol: wat moet er gedaan worden, hoe moet het gedaan worden en in welke volgorde. Uniformiteit in de werkwijze is zeer belangrijk. Het gebruik van (antibioticumhoudende) droogzetters moet gepaard gaan met voldoende hygiënemaatregelen en voorkomen van stress om de weerstand voldoende hoog te houden.

Omdat het in de droogstand gaat om een relatief kort traject vallen voor sommige doelen de controle op de voortgang en het meten van het eindresultaat samen. Maar soms duurt het een tijdje voordat in de lactatie duidelijk wordt of het in de droogstand goed is gegaan. Zoals bijvoorbeeld het conditieverloop tijdens en na de droogstand, het kalfgemak, het opstarten van de koe, het voorkomen van kalfziekte en slepende melkziekte. En natuurlijk het celgetal bij de eerstvolgende melkcontrole. Vergelijk de kengetallen en de maatregelen met de voorgenomen doelen en maatregelen. Kijk ook of de doelen realistisch zijn gebleken en of de maatregelen ook echt passen.

De laatste stap is het eventueel bijstellen van de doelen of van de maatregelen (aanpassen) of doorgaan op de ingeslagen weg als het doel nog niet is bereikt of de zaak vasthouden als het doel is bereikt (consolideren). Bij dit laatste is het van belang dat de aanpak een vast onderdeel is geworden van de dagelijkse routine zonder dat de aandacht verslapt. Het moet een vanzelfsprekend iets worden dat niet aan de kant wordt geschoven vanwege (zogenaamd) tijdgebrek. Meestal is het prioriteiten stellen en dan heeft een goede droogstand een hoge prioriteit.

Tabel 4.1.3. Voorbeeld van doelen voor de droogstand. De kengetallen na 1 jaar geven de situatie aan die bereikt moet worden voor de droogstand.

• Pattamanont, P., M. Marcondes and A. de Vries, 2020. Advantages of Various Dry-off Methods for Dairy Cows. AN 360 Dep. Ann. Sc. UF/IFAS extension. US.
• Dairy 2014, Milk Quality Milking Procedures, and Mastitis in the United States, 2014. USDA-APHIS-VS-CEAH-NAHMS. Fort Collins, CO. #704.0916.
• https://ahdb.org.uk/knowledge-library/protocol-for-drying-off-dairy-cows
• Cattaneo, L., 2023. The challenge of drying-off high-yielding dairy cows
• https://edepot.wur.nl/443495 (lactatie op maat)
• Knegsel, van A. T. M., & B. Kemp, 2012. Shortening the dry period for dairy cows: effects on energy balance, health and fertility
• Kok, A. et al., 2019. Review: Dry period length in dairy cows and consequences for metabolism and welfare and customised management strategies
• Steeneveld, W. et al., 2013. Effect of different dry period lengths on milk production and somatic cell count in subsequent lactations in commercial Dutch dairy herds