Hittestress, vruchtbaarheid en tweelingen

Bij tijd en wijle melden melkveehouders dat ze veel tweelingkalveren krijgen en vragen zich af of hittestress daar iets mee te maken heeft. Hittestress heeft een belangrijke negatieve invloed op de vruchtbaarheid bij melkvee. Verminderde vruchtbaarheid in warme perioden is wereldwijd een (toenemend) probleem. Het aandeel tweelingen bij de Holsteins is de afgelopen 25 jaar verdriedubbeld. Een koe kan ernstig te lijden hebben van een tweelinggeboorte. Bijvoorbeeld door een te zware afkalving, niet afkomen van de nageboorte en baarmoederproblemen. De kalveren hebben een grotere kans op sterfte, zijn vaak minder ontwikkeld en cyclus bij de koe kan vertraagd worden. Bij de combinatie van een stierkalf en een vaarskalf, is de laatste onvruchtbaar.

Hittestress en tweelingen

Omdat hittestress aanzienlijke gevolgen kan hebben voor de vorming van eicellen en de kwaliteit en ontwikkeling van het embryo, zou dat mogelijk ook meer tweelingen kunnen geven. We noemen een paar invloedsfactoren die uit onderzoek naar voren zijn gekomen:

  • Genetische aanleg. Sommige rassen, zoals Holstein, hebben meer aanleg voor tweelingen. Ook koeien met een genetische aanleg voor een hoge productie hebben meer aanleg voor tweelingen. Vaak zijn dat de Holstein koeien;
  • Genetisch bepaalde gevoeligheid voor hitte ofwel thermotolerantie. Er bestaan grote verschillen tussen rassen over de wereld. In gematigde streken zoals Nederland is de thermotolerantie laag. Er wordt onderzoek gedaan naar de mogelijkheid om via de fokkerij de genetische aanleg voor thermotolerantie te verbeteren;
  • Oudere koeien krijgen vaker tweelingen omdat ze vaker een dubbele eisprong hebben;
  • In de wintermaanden (inseminatie in het voorjaar) worden minder tweelingen geboren dan in de andere seizoenen. Toch kan niet met zekerheid worden gezegd dat hier de temperatuur van doorslaggevende betekenis is geweest voor de kans op een tweeling;
  • Een betere voerkwaliteit, een betere voeropname en lagere temperaturen rond de ovulatie verhogen de kans op meerdere ovulaties;
  • De hoogte van de melkproductie wordt gezien als de belangrijkste factor voor dubbele ovulaties. Gecombineerd met een intensieve, energierijke voeding verhoogt het de kans nog eens extra, mogelijk als gevolg van flushing.

Kritieke periode

De grootste invloeden bij een verhoogde Temperatuur-vochtigheidsindex (THI, combinatie van hoge temperatuur en hoge relatieve luchtvochtigheid) zijn volgens onderzoek te verwachten in de periode 4 dagen vóór en 5 dagen na inseminatie. De meest kritische periode lijkt die van 4 dagen vóór insemineren te zijn. Uit ander onderzoek blijkt dat het embryo de eerste zeven dagen van de ontwikkeling erg gevoelig is voor hittestress. Hoe dan ook, insemineren tijdens warme perioden kan dus erg nadelig zijn en de kans op tweelingen vergroten. Enkele graden meer of minder kan al een groot verschil maken.

Maatregelen

Als je geen rekening houdt met de mogelijkheid dat een koe in een warme periode geïnsemineerd zou moeten worden, kan dus nadelig uitpakken. Een mogelijke maatregel is bij een voorgenomen inseminatie alvast rekening te houden met de volgende inseminatie. Om te voorkomen dat geïnsemineerd moet worden tijdens de warmste perioden van het jaar, zou de koe afhankelijk van het interval afkalven-1e inseminatie, een paar maanden voor het geplande inseminatiemoment moeten afkalven. Eventueel zou het interval wat verkort of verlengd kunnen worden. Aangezien de TKT altijd langer is dan 365 dagen komt er een moment dat er geschoven moet worden. Het verlengen van de lactatie en een langere tussenkalftijd, is soms een goede manier omdat het de productie nauwelijks beïnvloedt. Omdat het bijna onvermijdelijk is dat koeien in de warmere periode geïnsemineerd zullen moeten worden en omdat het, zeker voor Nederlandse omstandigheden, tamelijk onvoorspelbaar is wanneer hittestress kan optreden, kun je het beste een aantal voorzieningen treffen in de stal om de hittestress te voorkomen.

Kortom, voorkomen van tweelingen is lastig. Rekening houden met alle factoren die tweelinggeboortes bevorderen is niet eenvoudig en aangezien het nauw samenhangt met het optreden van hittestress is de beste maatregelen het voorkomen van hittestress en plannen voor een seizoenskalvende veestapel in koelere tijden. Dat is voor meerdere aspecten al een goede maatregel.

De oorzaak van hittestress ligt in een combinatie van een hoge (fysiologische) warmteproductie door de koe en te weinig warmteafvoer door verdamping van lichaamsvocht. Een hoogproductieve koe produceert 2 tot 3 keer zoveel warmte als een droogstaande koe en tot 19 keer zoveel als een mens. Afkalven en weer drachtig worden in de zomer kan de vruchtbaarheid wel met meer dan 50% verminderen. Als gevolg van de verminderde voeropname (negatieve energiebalans), pensverzuring of conditieverlies in de droogstand tijdens de warme perioden kan de schade nog toenemen. Ook de kwaliteit van de eicel, de ontwikkeling van het gele lichaam, de embryonale groei, de hormoonproductie, de groei van het follikel en processen in de baarmoeder worden negatief beïnvloed. Er is dus sprake van stapeling van negatieve invloeden.

Bronnen

  • Wolfenson, D. en Zvi Roth, 2019. Impact of heat stress on cow reproduction and fertility.
  • https://www.veeapotheek.nl/dierentips/vruchtbaarheid-koe
  • Timmerman, . et al., 2018. Verkennende studie naar hittestress bij melkvee tijdens weidegang in gematigde klimaatstreken.
  • Hansen, P., 2019. Reproductive physiology of the heat-stressed dairy cow: implications for fertility and assisted reproduction.
  • Gáspárdy, A et al., 2018. Twin calving and its connection to other economically important traits in dairy cattle.
  • López-Gatius, F et al., 2017. The dilemma of twin pregnancies in dairy cattle. A review of practical prospects.
  • https://www.fwi.co.uk/livestock/livestock-breeding/what-causes-twins-in-dairy-cows-and-how-to-prevent-it
  • https://www.rundveeloket.be/kenniscentrum/diergezondheid/hittestress_fysiologie
  • https://www.gddiergezondheid.nl/hittestress-rundvee